लेखक: गौरब देबकोटा

काठमाडौं। के तपाईंले कहिलै सोच्नुभएको छ कि हामी एउटा डक्टरलाई आफ्नो उपचार गर्न लाग्छौं, एउटा इन्जिनियरलाई घर बनाउन लाग्छौं तर देश चलाउन भने कसैलाई पनि लगाउँछौं? अहिलेसम्मको राजनीतिले देखाएको छ कि देश चलाउन कुनै खास योग्यता चाहिँदैन। तर अब यसो नहोस् भन्ने एउटा नयाँ विचार सामने आएको छ – ‘नेपाक्रेसी’। यो नेपालको लागि बनाइएको एउटा विशेष लोकतन्त्र हो।

के हो यो नेपाक्रेसी?

नेपाक्रेसीभनेको ‘नेपाल-उपयुक्त लोकतन्त्र’ हो। यसको सिद्धान्त सजिलो छ – जस्तो हामीले पाइलटलाई विमान चलाउनु अगाडि उसको योग्यता जाँच्छौं, डक्टरलाई उपचार गर्नु अगाडि उसको डिग्री हेर्छौं, त्यस्तै देश चलाउने नेताहरूको पनि योग्यता जाँचिनुपर्छ। अहिले जस्तो कोही पनि मनलागो बोलेर नेता बन्न सक्छ, नेपाक्रेसीमा त्यसो हुँदैन। नेता बन्न चाहनेले पहिले आफ्नो योग्यता प्रमाणित गर्नुपर्छ।

यो सिस्टम कसरी चल्छ?

नेपाक्रेसीमानेता चयन गर्न ५ चरण छन्:

१. पहिलो चरण: नाम दर्ता

कोही पनि नेपाली नागरिकले आफू नेता बन्न चाहन्छु भनेर नाम दर्ता गर्न सक्छन्। कुनै राजनीतिक दलको सदस्यता वा धन सम्पत्ति अनिवार्य छैन।

२. दोस्रो चरण: विशेषज्ञले जाँच

देशका अनुभवी व्यक्तिहरू – जस्तै सेवानिवृत्त न्यायाधीश, प्राध्यापक, इन्जिनियर, डक्टर र समाजसेवीहरूको एउटा समूहले सबै उम्मेदवारहरूको शैक्षिक योग्यता, कार्यानुभव र चरित्रको जाँच गर्छन्।

३. तेस्रो चरण: लिखित र मौखिक परीक्षा

उम्मेदवारहरूले तीनवटा परीक्षा दिन्छन्:

• संविधान र कानुनको ज्ञान
• आर्थिक योजना र विकास सम्बन्धी ज्ञान
• समस्या समाधान गर्ने सिप

४. चौथो चरण: सूची बनाउने

परीक्षामा सबैभन्दा राम्रो अंक ल्याउने ३-५ जना उम्मेदवारहरूको सूची बनाइन्छ। यिनै व्यक्तिहरूलाई अन्तिम चुनाव लड्ने अनुमति दिइन्छ।

५. पाँचौं चरण: जनताको निर्णय

अब जनताले आ-आफ्नो क्षेत्रमा उक्त ३-५ जना उम्मेदवारहरू मध्येबाट आफूलाई सबैभन्दा राम्रो लाग्ने व्यक्तिलाई भोट दिन्छन्।

यसबाट के-के फाइदा हुन्छ?

नेपाक्रेसीलागू भएमा यी महत्त्वपूर्ण परिवर्तनहरू आउँछन्:

१. सांसद र मन्त्री अलग हुने: अहिले जस्तो सांसदहरू मन्त्री हुन्छन्, नेपाक्रेसीमा त्यसो हुँदैन। सांसदको काम मात्र कानुन बनाउने र सरकारलाई नियन्त्रण गर्ने हुन्छ। यसले गर्दा दलभित्र मन्त्री पदको लागि हुने गलत सौदाबाजी पूर्ण रूपले समाप्त हुन्छ।

२. कार्यकाल सीमा: कुनै पनि मन्त्री वा श्री ५ ले दुई पटकभन्दा बढी काम गर्न पाउँदैनन्। यसले गर्दा नयाँ र सिपालु युवाहरूलाई नेतृत्व गर्ने मौका मिल्छ।

३. श्री ५ को नयाँ अर्थ: राष्ट्रप्रमुखलाई ‘श्री ५’ को उपाधि दिइनेछ। यो हाम्रो इतिहास र संस्कृतिसँग जोडिएको सम्मानजनक शब्द हो, तर अब यो जनताको शक्तिको प्रतीक हुनेछ।

यो प्रस्ताव किन चाहियो?

नेपालमा३० वर्षमा ३० भन्दा बढी प्रधानमन्त्री बदलिएका छन्। यसले देखाउँछ कि हाम्रो राजनीतिमा स्थिरता छैन। देशको ६०% भन्दा बढी जनसंख्या युवा छ। उनीहरू यो पुरानो प्रणालीबाट ऊबेका छन्। काठमाडौंका युवा समाजसेवी रितेश श्रेष्ठ भन्छन्, “हामी पुराना अनुहारहरूबाट मुक्ति चाहन्छौं। देशलाई राम्रो सिप भएका, परीक्षा उत्तीर्ण गरेका नेता चाहियो।”

चुनौतीहरू के के छन्?

यो प्रस्ताव लागू गर्न धेरै चुनौतीहरू छन्:

· यसलाई लागू गर्न संविधान संशोधन गर्नुपर्छ जुन सजिलो काम होइन।

· हालका राजनीतिक दलहरूले यसलाई विरोध गर्न सक्छन्।

· उम्मेदवारी परीक्षा कसरी निष्पक्ष बनाउने भन्ने एउटा ठूलो प्रश्न हो।

अब अर्को के हुन्छ?

नेपाक्रेसीको प्रस्तावकहरूले अब यसलाई बुझाउन देशभरिका विद्यालय, कलेज र स्थानीय समुदायहरूमा छलफल शुरू गर्न लागेका छन्। उनीहरूको लक्ष्य अर्को ५ वर्षभित्र यसको बारेमा जनचेतना फैलाउने र सम्भव भए यसलाई नीतिमा परिणत गर्ने हो।

नेपाक्रेसी भनेको लोकतन्त्रलाई खतम गर्ने होइन, बरु यसलाई नेपाली ढंगले सँवार्ने प्रयास हो। अब हेर्नुहोस्, के नेपाली जनताले यसलाई स्वीकार्छन् वा छोड्छन्?